Oxyd carbon (CO) là chất khí không mầu, không mùi hơi nhẹ hơn không khí, có trong các chất khí sinh ra khi đốt cháy không hoàn toàn than hay các chất hữu cơ như :khí thoát ra từ máy nổ , đám cháy, khói bếp, khí mỏ than, khói thuốc lá…
Hàm lượng Oxyd carbon (CO) là gì?
Ở người bình thường sống trong môi trường không bị ô nhiễm, không hút thuốc lá; hàm lượng khí oxyd carbon trong máu khoảng 1,5% (100 ml máu có 2,1 ml CO ). Khí CO trong máu tồn tại dưới 2 dạng: dạng hòa tan và dạng kết hợp HbCO ( carboxyhemoglobin ). Khí CO rất độc và nguy hiểm vì CO và oxy gắn với hemoglobin (Hb ) – chất vận chuyển oxy – trong máu ở cùng vị trí. Nhưng ái lực của CO với Hb mạnh hơn oxy 250 lần. Do đó chỉ hít phải lượng nhỏ CO thì đã có lượng lớn Hb bị chiếm chỗ không còn khả năng vận chuyển oxy nữa. Không khí hít vào chỉ chứa 0,1% CO thì đã một nửa lượng Hb trong máu mất khả năng vận chuyển oxy. Lượng HbCO trong máu càng cao cơ thể càng thiếu nhiều oxy. Không những thế HbCO còn làm cho lượng HbO2 có được khi tới mô khó phân ly giải phóng oxy cần cho hoạt động tế bào. Khí CO còn gây độc trực tiếp cho hàng loạt men hô hấp làm khó khăn cho quá trình sử dụng oxy vốn đã bị giảm thiểu ở tế bào.
Hàm lượng HbCO trong máu khi nhiễm độc CO
Người bình thường sống trong các thành phố lớn bị ô nhiễm hàm lượng HbCO trong máu có thể tới 4%. Lượng HbCO trong máu từ 5% trở lên được coi là bị nhiễm độc CO. Khí CO là kẻ thù thầm lặng không phải chỉ vì bên cạnh thể ngộ độc cấp có thể ngộ độc mãn mà ngay thể cấp, bán cấp triệu chứng cũng không rầm rộ; mặc dù có khi đã tới giới hạn nguy hiểm. Người hút thuốc lá nhiều có khi hàm lượng HbCO trong máu tới 10% vẫn không có triệu chứng gì rõ ràng chỉ đôi khi thấy thở nhanh hơn người khác khi vận động cơ bắp nhiều. Người bị ngộ độc HbCO tới 30% cũng chỉ thấy dễ cáu gắt, nhức đầu, dễ mệt, trí nhớ lộn sộn. Trong khi nếu HbCO tới 60-70 % bệnh nhân có thể bất tỉnh , ngừng thở tử vong.
Hình ảnh bệnh nhân ngộ độc khí oxy trước khi điều trị oxy cao áp ở Viện Y Học Biển
Ngộ độc khí CO mãn thường gặp với những người tiếp xúc với khí CO nhiều lần, có những giai đoạn thiếu oxy não đưa đến rối loạn trí nhớ, rối loạn suy xét, rối loạn cảm giác.
Khi ngộ độc cấp bệnh nhân thấy nhức đầu, ù tai, buồn nôn, đau bụng, chếnh choáng , hôn mê. Ở dạng tối cấp bệnh nhân thường bị liệt tứ chi, ngất co giật và có thể tử vong sau vài giây, vài phút.
Điều trị ngộ độc CO bằng Oxy cao áp
Điều trị ngộ độc CO cần nhanh chóng đưa bệnh nhân ra khỏi vùng khí bị ô nhiễm, hô hấp hỗ trợ và dùng oxy liệu pháp càng sớm càng tốt.
Hình ảnh bệnh nhân ngộ độc khí sau khi điều trị bằng oxy cao áp ở Viện Y Học Biển
Oxy cao áp là phương pháp điều trị có chỉ định tuyệt đối hay là phương pháp điều trị đặc hiệu với bệnh ngộ độc khí CO không chỉ với thể cấp tối cấp mà cả với thể mãn. Oxy cao áp không chỉ đáp ứng nhanh nhu cầu oxy cho cơ thể đang bị thiếu nhiều khi nghiêm trọng trong bệnh này nhất là cho não. Dạng HbCO làm mất khả năng vận chuyển oxy của hemoglobin, là phức hợp rất bền. Cần phá vỡ liên kết giữa CO và Hb.
Ở điều kiện bình thường CO cạnh tranh với oxy liên kết với Hb. Ở áp suất cao oxy lại có thể đẩy CO ra khỏi phức hợp HbCO. Khi đã đưa bệnh nhân ra khỏi môi trường ô nhiễm thời gian bán hủy của HbCO là 4-6 giờ. Khi tăng phân áp oxy trong máu lên bằng cho bệnh nhân thở oxy tinh khiết ở áp suất khí quyển thời gian bán hủy của HbCO còn 1 giờ 30 phút. Nhưng nếu được điều trị oxy cao áp ở 2 at thì thời gian bán hủy chỉ còn 35 phút, ở 3at còn 22 phút. Như vậy oxy cao áp giải quyết được những yếu tố bệnh sinh quan trọng nhất của bệnh này là cung cấp nhanh chóng, đầy đủ oxy cho cơ thể đặc biệt là não và giải phóng Hb khỏi HbCO trở lại dạng Hb làm nhiệm vụ vận chuyển oxy bình thường. Gỉải quyết được những yếu tố này những biểu hiện lâm sàng của bệnh giảm đi, bệnh nhân nhanh chóng ra khỏi tình trạng hiểm nghèo và hồi phục dần. Ngộ độc oxyd carbon thể cấp, tối cấp là bệnh cấp cứu cần được điều trị oxy cao áp càng sớm càng tốt. Tuy nhiên với những trường hợp đến muộn cũng như những bệnh nhân ngộ độc khí CO mãn oxy cao áp vẫn là giải pháp tối ưu trong điều trị và phục hồi sức khỏe cho bệnh nhân.
>> Xem thêm: Oxy cao áp trong điều trị bỏng